GDO nedir? Ne değildir? Ülkemizdeki politikalar nedir? |

2009-2010 yıllarında, Türkiye Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO) konusundaki politikalarını belirlerken bu konu çok gündemdeydi. 2 Ağustos 2017’de 4 genetiği değiştirilmiş ürünün daha ithalatına izin verilmesiyle GDO konusu yeniden gündeme geldi. Ben de bu konuda ailelerin bilmesi gereken önemli bilgilere açıklık getirmek istedim. Öncelikle bu yazımda “GDO nedir?” ve “Türkiye’nin GDO politikaları nelerdir?” sorularını cevaplayacağım. “GDO’lu besinlerin insan sağlığına etkileri“ yazımda da insan sağlığına etkileri hakkında önemli bilgiler paylaşacağım.

GDO nedir? Ne değildir?

Genetik değişiklik demek, bir organizmanın genetik koduna, istenilen bir özellik taşıyan yabancı bir gen ilave edilmesi demektir. Yani, genetiği değiştirilmiş organizmalar, insanlar tarafından ilave edilmiş yabancı genetik kodlar taşıyan canlılardır.

GDO denilince kullanılan görsellerde genellikle sebze meyvelere renkli bir sıvı enjekte edilişi gösterilir. Bu aslında epey saçma bir temsildir. Bitkilere uygulanan genetik değişiklikler, olgun bir ürün üzerinde yapılamaz, veya bir enjektörle uygulanmaz. Bu genetik değişiklikler, bitki hücreleri üzerinde ve kültür ortamında yapılır (sağdaki resimdeki gibi).

GDO ne amaçla kullanılır?

Dünyada tarım bitkilerinde en çok kullanılan genetik değişiklik, herbisit toleransı, yani bitki öldürücü ilaçlara direnç kazandırmaktır. Çiftçi, bitki öldürücü ilaçlara direnç geni taşıyan mısır ektiği zaman, tarlasını bitki öldürücü ilaçlarla spreyleyerek yabani otlardan kolayca kurtulur ve kendi ekini ölmez. Yabani otların elle ayıklanmasına gerek kalmaz. Yani aslında GDO demek, genelde bitki öldürücü ilaçlarla yetiştirilmiş ekin demektir. Ülkemize ithalatı onaylanan 36 ekinden 28’i bitki öldürücü ilaçlara direnç geni taşır, yani bu kimyasal ilaçlar kullanılarak yetiştirilir. (liste aşağıda)

GDO’nun bazı savunucuları, bitkilere ilave edilen böcek direnci genleri sayesinde böcek ilaçları kullanılmasına gerek kalmadığını, ve bu yüzden GDO’ların daha sağlıklı bile olabileceğini iddia eder. Ama aşağıdaki grafikte görebileceğiniz gibi, tek başına böcek direnci epey az kullanılan bir genetik değişikliktir. Bitki öldürücü ilaçlara direnç ise çok daha yaygın kullanılır ve beraberinde kimyasal ilaçlar uygulanır.

Ülkemizdeki GDO politikaları nedir?

Ülkemizde genetiği değiştirilmiş ekinlerin yetiştirilmesi yasaktır. Fakat genetiği değiştirilmiş 36 çeşit soya ve mısırın ithalatına onay verilmiştir (güncel liste aşağıda). Bunlar da en çok yem sanayi tarafından ithal edilmektedir. Bu nedenle, ülkemizde “organik” etiketi içermeyen tüm hayvansal ürünlerin GDO’lu yemlerle beslenen hayvanlardan geldiğini varsayabiliriz; dana, kuzu, tavuk, çiftlik balığı ve yumurta ile süt ürünleri dahil.

Genetiği değiştirilmiş bazı mısırların yan ürünlerinin ülkemizde gıdalarda da kullanılmasına izin vardır. Fakat eğer bir gıda %0.9’un üzerinde GDO kaynaklı ürün içeriyorsa, ambalajında belirtilmesi gerekir. Örneğin Monsanto tarafından üretilen MON863XNK603 mısır çeşidinin yem olarak kullanılması riskli bulunmuş, fakat nişasta, glikoz ve fruktoz şurubu ve mısır özü yağı benzeri yan ürünlerinin gıda amaçlı kullanımı riskli bulunmayarak onaylanmıştır. (kaynak, kaynak)

Coca-Cola, Cappy, Haribo gibi birçok üründe glikoz-fruktoz şurubu, yani mısır şurubu kullanılır. Fakat oranı %30’dan fazla olduğundan GDO kaynaklı olsa ülkemizdeki kanunlar gereği belirtilmesi gerekir. Coca-Cola, Türkiye’de satılan ürünlerinin GDO içermediğini açıklamıştır. Aynı durum yurt dışında geçerli değildir; özellikle Amerika’da hemen her hazır gıdanın içinde bulunan mısır şurubu GDO kaynaklıdır. Ayrıca GDO kaynaklı olmasa bile mısır şurubu hayatımıza yeni girdiği için insan sağlığı üzerindeki uzun vadeli etkileri bilinmemektedir.

Amerika ve Kanada gibi ülkelerde mısır, soya, kanola ve pamuk yağı da genellikle GDO kaynaklı olduğundan uzak durmak gerekir.

Sonuç olarak; ülkemizde üzerinde ‘organik’ yazmayan her gıda, GDO ile beslenmiş hayvanlardan geliyor olabilir, veya %0.9’un altında GDO kaynaklı ürün içerebilir.

“GDO’lu besinlerin insan sağlığına etkileri“ yazımda da GDO’ların insan sağlığına etkileri üzerine daha detaylı bilgi bulabilirsiniz.

Türkiye Biyogüvenlik Kurulu Tarafından Onaylanan GDO Listesi;

Ülkemizde ithalatı onaylanan 36 GDO’nun tam listesini pdf halinde buradan inceleyebilir, veya Türkiye Biyogüvenlik Bilgi Değişim Mekanizması web sitesinden görüntüleyebilirsiniz;